QUA và QUA LOA

     “Đọc qua (một bài báo)” có người giải thích là đọc không kỹ, không cẩn thận, không nắm bắt được tất cả chi tiết.

     “Đọc qua loa” cũng được hiểu là đọc không kỹ, không cẩn thận, không nắm bắt được chi tiết.

     Thật ra, với qua loa hiểu như vậy không có gì sai. Còn với qua thì khác.

     Cái nghĩa “không kỹ”, “không cẩn thận” của qua chỉ là sự “suy ra” từ một nét nghĩa khác, quan yếu hơn, làm cho nó khác với qua loa: đọc qua có nghĩa là đọc một lượt/lần, đọc lướt, đọc nhanh, không dừng lại, không đọc lại. Nghe/xem/nhìn/sờ/nếm/ngửi... qua cũng tương tự.

     Cách hiểu này sẽ giải thích cho những trường hợp có thể dùng qua mà không thể dùng qua loa.

• Mớ trái cây đó hôm qua mẹ rửa rồi. Con chỉ cần rửa qua là ăn được.
• Hồi chiều con tắm rồi. Bây giờ con xối qua thôi.
• Cái bàn chỉ cần lau qua là sạch.

     Những trường hợp trên có thể xem là giới hạn do tình huống. (Đặc biệt, với những phát ngôn cầu khiến rất ít khi – chứ không phải là không có – dùng qua loa, vì có mấy khi người ta yêu cầu người khác làm quấy quá, đừng làm kỹ, đừng làm cẩn thận một việc gì đó.) 

     Lại có những vị từ, do bản chất ngữ nghĩa của nó, bình thường hầu như không thể đi với qua loa (trừ phi người nói có dụng ý đặc biệt) chẳng hạn: xào, chiên, hấp, (suy) nghĩ, liếc, v.v..

• Cải xào qua thôi, đừng xào chín quá!
• ??Cải xào qua loa thôi, đừng xào chín quá!
• Vừa liếc qua, tôi biết ngay là hàng giả.
• *Vừa liếc qua loa, tôi biết ngay là hàng giả.
• Ý đó tôi cũng đã nghĩ qua rồi. Không ổn đâu.
• *Ý đó tôi cũng đã nghĩ qua loa rồi. Không ổn đâu.

Cũng có những vị từ có thể đi với qua loa mà hình như khó đi với qua: viết, vẽ, lập, ăn mặc, trang trí, trang hoàng, v.v..  

• Họ lập biên bản qua loa như thế này à?
• ??Tôi đã lập qua biên bản này.
• Em viết qua loa như vậy thì làm sao có điểm?
• ??Em đã viết qua đề tài này rồi nên không thấy khó.
• Đúng là họa sĩ! Trang trí qua loa như thế mà vẫn đẹp!
• ?Phòng này đã được họa sĩ Nguyễn Nam trang trí qua.

     Suy cho cùng, qua trong trường hợp này vẫn là qua vị từ chuyển động chuyển thành. Nhưng đây lại là vấn đề khác.