“BẮT ĐẦU” VÀ THỂ KHỞI PHÁT TIẾNG VIỆT[1]
1. Dẫn nhập
Trong các tài liệu ngôn ngữ học, thể (aspect) là một
khái niệm đã được thừa nhận là phạm trù phổ quát – ít nhất là phổ quát hơn thì (tense)
[1][2][14]; Lyons cho rằng nhiều ngôn ngữ không có thì nhưng rất ít ngôn ngữ không
có thể [10, 705]. Và nhiều nhà ngữ học cho rằng thể vẫn là một phạm trù ít được
hoặc chưa được chú ý đầy đủ [3][10].
Phạm trù thì liên quan
đến việc định vị thời gian của sự tình đang được nói đến (event time) trong
quan hệ với thời gian của phát ngôn (thời điểm đưa ra phát ngôn - speech time)
hoặc/ và thời gian quy chiếu (reference time). Ở tiếng Anh, quan hệ trước sau
giữa thời gian sự tình và thời gian phát ngôn sẽ được thể hiện bằng các phương
tiện hình thái học, và ta có thì quá khứ, hiện tại và tương lai (past, present,
future). Quan hệ trước sau giữa ba thời gian sẽ tạo ra pluperfect hoặc future
perfect [3][11][13]. Trong khi đó, thể là một phạm trù ngôn ngữ học biểu hiện đặc trưng
thời gian mang tính chủ quan (subjective) về sự tình được diễn đạt, hay nói cách khác, thể
đặc trưng cho góc nhìn của người nói về đường nét thời gian của sự tình. Một sự
tình diễn ra có thể được người nói nhìn từ ngoài như một toàn thể hoặc nhìn từ
trong ở một khúc đoạn nào đó [3, 24].
